مقالهٔ «استفاده از دانش در جامعه» (The Use of Knowledge in Society) نوشتهٔ فریدریش هایک، نخستین بار در سپتامبر ۱۹۴۵ در نشریهٔ American Economic Review منتشر شد. این مقاله به بررسی چگونگی استفاده بهینه از دانش پراکنده در جامعه و نقد برنامه‌ریزی متمرکز اقتصادی می‌پردازد.

مسئلهٔ دانش پراکنده

هایک استدلال می‌کند که اطلاعات و دانش مورد نیاز برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی به‌طور کامل در اختیار یک فرد یا نهاد مرکزی نیست، بلکه به‌صورت پراکنده در میان افراد جامعه توزیع شده است. این دانش شامل اطلاعات محلی و زمانی است که هر فرد بر اساس موقعیت و تجربهٔ خود در اختیار دارد. به‌عنوان مثال، یک مکانیک ممکن است بداند چگونه از ماشینی که به‌خوبی استفاده نمی‌شود، بهره‌وری بیشتری کسب کند، یا یک دلال املاک از فرصت‌های زودگذر بازار آگاه باشد. این نوع دانش که هایک آن را «دانش ضمنی» می‌نامد، در مقابل «دانش صریح» قرار دارد که به‌صورت مکتوب و سازمان‌یافته در دسترس است.

نقد برنامه‌ریزی متمرکز

هایک معتقد است که برنامه‌ریزی متمرکز اقتصادی نمی‌تواند به‌طور کارآمد از دانش پراکنده در جامعه استفاده کند، زیرا انتقال تمام این اطلاعات به یک مرجع مرکزی غیرممکن است. او بیان می‌کند که در نظام‌های متمرکز، تصمیم‌گیران از اطلاعات محلی و جزئیات زمانی و مکانی بی‌بهره‌اند و این امر منجر به تخصیص نادرست منابع می‌شود. در مقابل، نظام‌های مبتنی بر رقابت و بازار آزاد به افراد اجازه می‌دهند تا بر اساس دانش محلی خود تصمیم‌گیری کنند و از این طریق، تخصیص بهینهٔ منابع را تضمین می‌کنند.

نقش سیستم قیمت‌ها

هایک سیستم قیمت‌ها را به‌عنوان مکانیزمی برای انتقال اطلاعات در جامعه معرفی می‌کند. او توضیح می‌دهد که تغییرات در قیمت‌ها، سیگنال‌هایی را به افراد مخابره می‌کند که بر اساس آن‌ها می‌توانند تصمیمات اقتصادی خود را تنظیم کنند. برای مثال، افزایش قیمت یک مادهٔ خام نشان‌دهندهٔ کمیابی آن است و مصرف‌کنندگان را به صرفه‌جویی و تولیدکنندگان را به افزایش تولید ترغیب می‌کند. این فرآیند بدون نیاز به یک مرجع مرکزی و از طریق تعاملات بازار به‌طور خودجوش صورت می‌گیرد.

تأثیر و واکنش‌ها

مقالهٔ «استفاده از دانش در جامعه» در زمان انتشار با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد. در ابتدا، به دلیل جو سیاسی آن دوره، این مقاله توجه زیادی را جلب نکرد و حتی با نقدهای منفی روبه‌رو شد. با این حال، در دهه‌های بعد، ایده‌های هایک مورد توجه بیشتری قرار گرفت و بسیاری از آن‌ها به اصول اساسی اقتصاد مدرن تبدیل شدند. به‌طور خاص، مفهوم اینکه نوسانات قیمت بازار باعث توزیع کارآمد منابع می‌شود، اکنون توسط اغلب اقتصاددانان پذیرفته شده است. در سال ۲۰۱۱، این مقاله به‌عنوان یکی از بیست مقالهٔ برتر منتشرشده در American Economic Review در قرن بیستم انتخاب شد.

این مقالهٔ هایک همچنان به‌عنوان یکی از آثار مهم در حوزهٔ اقتصاد و فلسفهٔ سیاسی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و بر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و درک ما از نقش دانش در جامعه تأثیرگذار است.